100 کتاب برتر جامعهشناسی قرن بیستم
[منتشر شده در فصلنامه نقد کتاب علوم‌اجتماعی]
در سال 1997 انجمن بین‌المللی جامعهشناسی پیمایشی را در بین اعضای خود برای ارزیابی انتقادی میراث جامعهشناسی در قرن بیستم انجام داد که نتایج آن در کنگره جهانی انجمن بین‌المللی جامعهشناسی در سال 1998 اعلام شد. در این پیمایش انجمن جهانی جامعهشناسی از اعضای خود خواست هر کس 5 کتاب منتشر شده در قرن بیستم را که در حرفه آنها به عنوان جامعه‌شناس تاثیرگذار بوده را انتخاب کند. در این نظرسنجی 16 درصد از اعضای انجمن بین‌المللی جامعهشناسی یعنی 455 نفر از 2785 نفر شرکت کردند.[1]
هرچند 19 سال از انجام این نظرسنجی می‌گذرد و مراجع دیگری هم با روش‌های متعدد کتابهای دیگری را به عنوان کتابهای برتر جامعهشناسی اعلام کرده‌اند ولی تقریبا می‌توان گفت از بین تمامی این فهرست‌ها؛ کتاب‌هایی که توسط انجمن بین‌المللی جامعهشناسی اعلام شده‌اند در بین اجتماع علمی جامعه‌شناسان از اعتبار و پذیرش بیشتری برخوردار هستند. شاید یکی از ابهامات این فهرست چگونگی تعریف کتاب جامعهشناسی و تفاوت آن با کتابهای سایر حوزه‌های علوم اجتماعی نظیر اقتصاد، علوم سیاسی، مطالعات فرهنگی، انسان‌شناسی و ... باشد. همچنین محدود بودن دایره زمانی آن به کتابهای منتشر شده در قرن بیستم نیز از دیگر نقصان‌های فهرست حاضر است. علیرغم این کاستی‌ها و ابهامات این فهرست به دلیل اینکه حاصل یک نظرسنجی در بین جامعه‌شناسان و اجرا شده توسط مهم‌ترین اجتماع علمی جامعهشناسی است؛ ارزش تامل و تعمق دارد.
در جدول شماره 1 فهرست 10 کتاب برتر جامعهشناسی به همراه تعداد آرای آنها آمده است. کتاب‌هایی که به زبان فارسی ترجمه شده‌اند با عنوان فارسی آنها و همچنین نام مترجم و ناشر ذکر شده‌اند. کتاب‌هایی هم که هنوز به فارسی ترجمه نشده‌اند با عنوان انگلیسی کتاب و نویسنده ذکر شده‌اند.
جدول 1- ده کتاب برتر جامعه‌شناسیردیف
|
|
نام کتاب
|
نویسنده
|
تعداد رای
|
مترجم
|
ناشر ایرانی
|
|
1
|
اقتصاد و جامعه
|
ماکس وبر
|
95
|
عباس منوچهری، مهرداد ترابینژاد، مصطفی عمادزاده
|
سمت
|
|
2
|
بینش جامعه‌شناختی
|
سی رایت میلز
|
59
|
عبدالمعبود انصاری
|
سهامی انتشار
|
|
3
|
Social Theory and Social Structure
|
Robert Merton
|
52
|
-
|
-
|
|
4
|
اخلاق پروتستان و روح سرمایه‌داری
|
ماکس وبر
|
47
|
عبدالمعبود انصاری
|
سمت
|
|
5
|
ساخت اجتماعی واقعیت
|
پیتر ال برگر و توماس لاکمن
|
45
|
فریبرز مجیدی
|
علمی و فرهنگی
|
|
6
|
تمایز: نقد اجتماعی قضاوت‌های ذوقی
|
پیر بوردیو
|
43
|
حسن چاوشیان
|
ثالث
|
|
7
|
در باب فرایند تمدن
|
نوربرت الیاس
|
30
|
غلامرضا خدیوی
|
جامعه شناسان
|
|
8
|
نظریه کنش ارتباطی
|
یورگن هابرماس
|
29
|
کمال پولادی
|
روزنامه ایران
نشر مرکز
|
|
9
|
The Structure of Social Action
|
Talcott Parsons
|
28
|
-
|
-
|
|
10
|
نمود خود در زندگی روزمره
|
اروینگ گافمن
|
25
|
مسعود کیان‌پور
|
نشر مرکز
|
در این فهرست از بین چهار نفری که به عنوان کلاسیک‌های جامعهشناسی جهان شناخته می‌شوند یعنی مارکس، دورکیم، وبر و زیمل فقط کتاب‌هایی از وبر دیده می‌شود که از این حیث قابل تامل است. در حالی دو کتاب ماکس وبر در فهرست 10 کتاب برتر جامعهشناسی قرن بیستم قرار گرفته که برخلاف انتظار نامی از دیگر کلاسیک‌های این رشته دیده نمی‌شود. امیل دورکیم در بین 10 ردیف نخست کتابی ندارد و حتی اسمی از کارل مارکس هم دیده نمی‌شود. هرچند مارکس بیشتر به عنوان اقتصاددان شناخته می‌شود و به خصوص کتاب مهم «سرمایه» او شاید بیش از جامعهشناسی متعلق به اقتصاد باشد اما جای تعجب است که در فهرست اعلامی انجمن بین‌المللی جامعهشناسی این کتاب در رتبه 32 قرار دارد؛ البته باید در نظر داشت که نخستین جلد «سرمایه» در سال 1867 میلادی یعنی در قرن نوزدهم منتشر شد و عملا در این نظرسنجی که درباره کتابهای برتر قرن بیستم پرسیده بود قرار نمی‌گیرد؛ با این حال در رتبه 32 فهرست اعلام شده است. اگر این دو ابهام کتاب «سرمایه» یعنی تعلق به رشته اقتصاد و انتشار در قرن نوزدهم نبود چه بسا جایگاه بهتری از 32 در این فهرست کسب می‌کرد.
فاصله‌ی قابل توجه آرای کتاب «جامعه و اقتصاد» ماکس وبر با رتبه بعدی نشانگر اجماع قوی جامعه‌شناسان جهان بر اهمیت و تاثیرگذاری این کتاب است.
از 10 نویسنده برتر جامعهشناسی 6 نفر آنها (میلز، گافمن، پارسونز، برگر، لاکمن و مرتن) آمریکایی هستند، 3 نفر (وبر، الیاس و هابرماس) آلمانی‌اند و پیر بوردیو هم تنها جامعه‌شناس فرانسوی این جمع است. ملیت این افراد به نحوی بیانگر تعلق آنها به پارادایم‌های مختلف جامعهشناسی است البته با این قید که برای مثال لزوما نمی‌شود تمامی آمریکایی‌ها را متعلق به یک پارادایم دانست؛ چرا که میلز و پارسونز دو طیف نه تنها متفاوت بلکه متضاد بودند. همچنین در بین آلمانی‌ها هم که جامعهشناسی تفهمی در آنجا ریشه دارد باید هابرماس را بیش از جامعه‌شناس تفهمی، جامعه‌شناس انتقادی دانست. کثرت جامعه‌شناسان آمریکایی در این فهرست را می‌توان تفسیر به غلبه‌ی جامعهشناسی آمریکایی در عرصه‌ی جهانی کرد. در این فهرست هیچ نامی از جامعه‌شناسان غیرغربی دیده نمی‌شود.
از نظر ترجمه‌هایی هم که از این آثار شده است، ترجمه 80 درصدی 10 کتاب برتر جامعهشناسی جهان به زبان فارسی را می‌توان نشانه‌ای از انتخاب‌های صحیح مترجمان و جامعه‌شناسان ایرانی دانست. هرچند برای ارزیابی توفیق جامعهشناسی در ایران باید معیارها و شاخص‌های متعددی را در نظر داشت ولی اگر یکی از این شاخص‌ها ترجمه متون مهم جامعهشناسی جهان باشد در این شاخص جامعهشناسی ایران نمره قابل قبولی دارد. ترجمه 8 کتاب از 10 کتاب برتر جامعهشناسی قرن بیستم به زبان فارسی را می‌توان نشانه‌ای از توجه جامعهشناسی ایران به روند جهانی این علم دانست.
از بین مترجمان ایرانی این کتاب‌ها به استثنای فریبرز مجیدی و عبدالمعبود انصاری همگی جزو اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های مختلف ایران هستند، البته عبدالمعبود انصاری نیز هیئت علمی بازنشسته دانشگاه ویلیام پترسون آمریکا است و او را هم باید جزو مترجمین دانشگاهی تلقی کرد. دانشگاهی یا غیردانشگاهی بودن این مترجمین از این حیث مهم است که در ایران علاوه بر آکادمسین‌ها؛ روشنفکران و مترجمین غیردانشگاهی هم نقش قابل اعتنایی در تولید متون جامعهشناسی داشته‌اند و نمی‌توان اجتماع جامعهشناسی ایران را فقط محدود به دانشگاه کرد. البته در مورد 8 کتاب برتر جامعهشناسی که به فارسی ترجمه شده است این فهرست نشان می‌دهد سهم غیردانشگاهی‌ها فقط ترجمه یک کتاب بوده است.
مترجمین دانشگاهی این کتاب‌ها به ترتیب عضو هیئت علمی یا بازنشسته دانشگاه‌های زیر هستند: عباس منوچهری گروه علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس، مهرداد ترابینژاد گروه علوم اجتماعی دانشگاه خوارزمی، مصطفی عمادزاده گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان، حسن چاوشیان گروه علوم اجتماعی دانشگاه گیلان، غلامرضا خدیوی گروه علوم تربیتی دانشگاه آزاد مشهد، کمال پولادی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد چالوس و مسعود کیان‌پور گروه علوم اجتماعی دانشگاه اصفهان. در این فهرست فقط 1 نفر هیئت علمی دانشگاه‌های تهران هستند و 6 نفر دیگر هیئت علمی دانشگاه‌های شهرستان‌های مختلف ایران هستند.[1] این فهرست نشان می‌دهد که همگی این مترجمان الزاما اعضای عیئت علمی گروه‌های علوم اجتماعی نیستند و دانش‌آموختگان رشته‌های علوم سیاسی و اقتصاد هم در ترجمه کتابهای برتر جامعهشناسی به زبان فارسی ایفای نقش کرده‌اند.
نکته قابل توجه دیگر در فهرست مترجمین فارسی ترجمه دو کتاب توسط عبدالمعبود انصاری عضو هیئت علمی بازنشسته گروه جامعهشناسی دانشگاه ویلیام پترسون آمریکا است، انصاری با وجود اینکه در ایران ساکن نیست اما با ترجمه دو کتاب نقش مهمی در آشنایی ایرانیان با متون مهم جامعهشناسی جهان داشته است. از نظر زمانی نیز این دو کتاب نخستین کتابهای این فهرست هستند که به فارسی ترجمه شده‌اند و از این جهت نیز عبدالمعبود انصاری را باید پیشگام ترجمه کتابهای برتر جامعهشناسی قرن بیستم در ایران دانست.
در خصوص ناشران ایرانی این آثار هم انتشار دو کتاب توسط سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت) قابل توجه و معنی‌دار است، سمت که حاصل تفکر انقلاب فرهنگی و مولود مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی است با این هدف تاسیس شده که «در زمینه علوم انسانی ـ به‌ویژه از نظر پیوند آنها با مسائل اسلامی به تدوین کتب مبنایی ... و نیز کتب درسی برای دانشگاه‌ها بپردازد»[2] اما در عمل نه تنها در برقراری پیوند علوم انسانی با علوم اسلامی نه تنها توفیقی نداشت بلکه خود تبدیل به یکی از ناشران برجسته کتابهای علوم انسانی غربی در ایران شد، چنانچه دو مورد از کتابهای ماکس وبر را در ایران منتشر کرده است.
سمت تنها ناشر دولتی این فهرست نیست و انتشارات علمی و فرهنگی و انتشارات روزنامه ایران هم دیگر ناشران دولتی هستند که زمینه‌ساز انتشار 4 کتاب برتر جامعهشناسی در قرن بیستم به زبان فارسی شده‌اند. چهار کتاب دیگر این فهرست توسط ناشران خصوصی منتشر شده‌اند که نشانگر تاثیرگذاری بخش خصوصی در گسترش متون برتر جامعهشناسی در ایران است. در بین ناشران خصوصی نیز نشر مرکز با انتشار دو کتاب نقش قابل توجهی در دسترسی ایرانیان به متون برتر جامعهشناسی داشته است.
در فهرست اعلامی انجمن بین‌المللی جامعهشناسی فهرست 100 کتاب انتخابی اعضای انجمن به ترتیب آرای اعضای انجمن منتشر شده است که در این مقاله مورد بررسی قرار نگرفتند؛ اما با این حال می‌توانند راهنمای مطالعاتی خوبی برای علاقه‌مندان جامعهشناسی باشند. همچنین کتاب‌هایی هم که هنوز به فارسی ترجمه نشده‌اند می‌توانند پیشنهادهای کاری برای مترجمین و ناشرین ایرانی باشند. در جدول شماره 2 فهرست این کتاب‌ها نیز همانند الگوی جدول شماره 1 آمده است.
و من از خواندن مقاله شما خوشحالم. اما می خواهم به برخی از مسائل اساسی اشاره کنم، طعم سایت است
عالی است، مقالات در واقع عالی است: D. وظیفه عالی، تشویق