فتح الله گولن؛ روشنفکر یا کودتاچی؟

[منتشر شده در فصلنامه نقد کتاب علوم اجتماعی]

 

مشخصات کتاب

جنبش گولن: تحلیلی جامعه‌شناسانه از جنبشی مدنی که ریشه در اسلام میانه‌رو دارد، هلن رز ایباف، ترجمه فیروزه درشتی، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، 1395، 280 صفحه، 13000 تومان.

 

چکیده

محمد فتح‌الله گولن امروزه در سراسر جهان به عنوان روشنفکری تاثیرگذار شناخته می‌شود. از او با عنوان پدر اسلام اجتماعی در ترکیه یاد می‌شود، اما دامنه نفوذش فراتر از مرزهای ترکیه است. قدرت تاثیرگذاری گولن به حدی است که از فعالیت‌های او و هوادارانش به «جنبش گولن» تعبیر می‌شود. گولن در راس شبکه‌ای با عضویت تعداد زیادی از سرمایه‌داران، بازرگانان و دانشمندان قرار دارد که از طریق اداره برخی شرکت‌ها و نهادها، شبکه وسیعی از مراکز انتشاراتی، مدارس، دانشکده‌ها، شرکت‌های سرمایه‌گذاری و مراکز فرهنگی در داخل و خارج از ترکیه را تحت پوشش دارند.

کتاب هلن رز ایباف با استفاده از نظریه «بسیج منابع» دریچه‌ای برای شناخت جنبش گولن و تبیین چرایی شکوفایی و توفیق این جنبش گشوده است. این کتاب همراه با تحلیل بستر تاریخی و سیاسی ترکیه، که موعظه‌های گولن در آنها نقش بسته است و نیز درک مفاهیم اسلامی در ترکیه نظیر بخشش، نیکوکاری، رستگاری و خدمت به جامعه، شناختی از جنبش گولن به دست می‌دهد.

 

 

 

 

کتاب ساختار و کارکرد اندیشکده‌ها

 

امروز محدثه جلیلی هم دانشگاهی سابق، همکار و به قول خودش دوست اجباری فعلی پرسید چرا درباره کتابای دیگران می نویسی ولی درباره کتاب خودت نمی نویسی؟

فی البداهه و به شوخی گفتم چون کتاب خودمو نمیخونم! هرچند نیندیشیده چنین جوابی بهش دادم ولی بعدش که به سوالش بیشتر فکر کردم دیدم بیراه نگفتم.

حالا که یادم انداخت «ساختار و کارکرد اندیشکده‌ها» را هم به اون فهرست چندتا کتاب مزخرفی که قبلا گفتم بیفزایید. کتاب موضوع نامانوس و نامحبوبی داره و جذابیتی برای خواننده نخواهد داشت, فقط افرادی که سر و کارشان با اندیشکده هاست شاید انگیزه خواندن همچین کتابی را داشته باشن. اندیشکده ترجمه مفهوم تینک تنک think tank هست که به فارسی اتاق فکر، اندیشگاه و هیئت اندیشه ورزی هم ترجمه شده. میشه گفت اندیشکده ها نهادهایی هستن حدفاصل مراکز پژوهشی و ساختار قدرت, یا حلقه اتصال پژوهشگران و سیاستگذاران.

کتاب پنج فصل داره:

کلیاتی درباره اندیشکده ها، پیدایش و رشد اندیشکده ها در جهان، ساختار سازمانی اندیشکده ها، مدیریت اندیشکده ها و نتیجه گیری.

حسام الدین آشنا رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری هم به عنوان رئیس یکی از معدود اندیشکده های ایرانی مقدمه‌ای با عنوان «اندیشکده‌ها و سیاستگذاری عمومی» برای کتاب نوشته. مقدمه آشنا برخلاف توییت هاش مبهم و کنایی نیست و سرراسته!

کتاب با همکاری مینا اینانلو، سجاد فتاحی و روح الله قاسمی نوشته شده. انتشارات علمی و فرهنگی با مشارکت مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری زمستان سال نود و شش منتشرش کرد. دویست و چهار صفحه هست و ارزش نداره هفده هزار تومان خرجش کنید.

طرح روی جلدش هم که بیشتر میخوره برای کتاب آیین سخنرانی دیل کارنگی باشه تا کتابی درباره اندیشکده ها! هرچی زور زدیم که جناب ناشر طرح جلد رو عوض کنه نشد که نشد, در هر حال به چشم خطاپوش خودتون عفو کنید.

تو پست قبلی درباره میشل مونتینی نوشتم, اوشون در معرفی کتابش مقالات یا جستارها خطاب به مخاطبش اینطوری نوشته: «از خرد دور است تو سرگرم سخنی چنین سبک و بیهوده شوی. پس خدا به همراه». چه توصیف و توصیه‌ای بهتر ازین درباره کتاب ما.

 

تسلی بخشی های دوست

دوباتن یکی از ویژگی‌های رفیق را این دانسته که آن قدر مهربان است که در مقایسه با اکثر مردم، بخش بیشتری از وجود ما را بهنجار می‌داند. ما به هنگام گفتگو با دیگران بسیاری از نظرات و کارهای خود را به دلایلی مثل زننده بودن، مایوسانه بودن، احمقانه بودن، جنسی بودن، تابو بودن یا احساساتی بودن مخفی می‌کنیم ولی مواردی اینچنینی را با رفیق خود مطرح می‌کنیم. هر قدر در مقابل دیگران مجبور به خودسانسوری هستیم ولی در مقابل رفیق ابایی از بیان خود واقعی‌مان نداریم. ما رفیقان خود را نه فقط به دلیل مهربان و سرگرم‌کننده بودنشان بلکه شاید مهم‌تر از آن، به دلیل اینکه خود واقعی ما را می‌فهمند انتخاب می‌کنیم. چنین رفیقی نقش مهمی در زندگی ما خواهد داشت ولی اگر به هر دلیلی چنین رفیقی را از دست دادیم آنگاه چه باید کنیم؟

دوباتن تجربه‌ی میشل مونتنی فیلسوف فرانسوی را نقل می‌کند که چنین شرایطی را تجربه کرد، مونتنی رفیق فیلسوفی داشت به نام لابوئسی که بر اثر بیماری درگذشت. فقط لابوئسی بود که تصویر واقعی مونتنی را می‌شناخت، در حالی که مونتنی بخش عمده‌ای از وجود خودش را از مردم پنهان می‌کرد اما در نزد لابوئسی خودش بود.

مونتنی بعد از مرگ لابوئسی دیگر هرگز در دوستی‌هایش رنگ رضایت را به خود ندید ولی سرانجام راه جبران این فقدان را یافت. مونتنی روی به نوشتن همان‌ حرف‌هایی آورد که فقط به لابوئسی می‌گفت. کتابی به نام «مقالات» در هزار صفحه نوشت که شرح احوال و نظرات شخصی‌اش درباره‌ی همه چیز بود. در قالبی جدید خود واقعی خود را بازآفرینی کرد، همان کارکردی که رفیقش برایش داشت اینک کتاب و نوشتن داشت. همان طور که در مصاحبت با تنها رفیقش خود واقعی‌اش بود، حال روی صفحه‌ی کاغذ هم خودش شد.

البته واکنش دیگران به نظرات و سخنان بی‌پرده‌اش در کتاب «مقالات» قابل پیش‌بینی بود، همگان او را سرزنش کردند چون گفتار و نظرات او را نابهنجار تلقی‌ می‌کردند اما مونتنی برای قضاوت آنها اهمیتی قائل نبود، از ناسازه‌ی نمایش ژرف‌ترین ابعاد خود به بیگانگان در کتابفروشی‌ها آگاه بود. مونتنی نوشت: «بسیاری از چیزهایی را که نمی‌خواهم به طور خصوصی به کسی بگویم به همگان می‌گویم و برای شناختن مرموزترین افکارم وفادارترین دوستانم را به بساط کتابفروشی‌ها حواله می‌دهم». متن‌های بسیاری به این خاطر نوشته شده‌اند که نویسندگانش کسی را برای حرف زدن پیدا نکرده‌اند. نوشتن راهی برای کاهش احساس تنهایی است، متن‌هایی که حاصل تنهایی نویسنده‌اش هستند می‌توانند احساس تنهایی ما را هم کاهش دهند.

فلسفه زندگی زناشویی

قبلا چندتا کتاب به زعم خودم مزخرف اینجا معرفی کردم، حالا این کتابم به اون فهرست بیفزایید. ناشر ابتدای کتاب مقدمه‌ای آورده که این مجموعه چکیده یا بخش‌هایی از آثار معروف و حجیم هست که با هدف راحت‌تر کردن خواندن برای مخاطبان منتشر شده، البته این قیدم آورده که ممکنه چنین کاری باعث افت کیفیت آثار اصلی هم بشه. هرچند قبل خواندن کتاب به نظرم این ایده جالب اومد ولی بعد خواندن نظرم عوض شد. شاید هم فقط این کتاب برای چنین ایده ای مناسب نبود، نمی دانم. اسم کتاب  با محتوایش همخوانی نداشت و در همان حد رمان بود، رمانی ناقص، نشانی از فلسفه در کتاب یافت می نشود.

به جز این شش کتاب دیگم از همین مجموعه هست که احتمالا اونام در همین حد باشند.

تنها جملات مفید کتاب شاید چند جمله ای باشه که با عنوان قاعده کلی نوشته شده, از جمله:

- شرارت، چاپلوسی، فلاکت و عشق تنها مختص زمان حال هستند.

- عشوه گری طمع را از بین می برد.

- هیچ مردی تاکنون قادر به کشف راهی برای دادن پندی دوستانه به یک زن نبوده است. حتی اگر آن زن, زن خودش باشد.

- وقتی زن و مردی یکدیگر را به دست می آورند, تنها شیطان است که می داند کدامشان دیگری را به دست آورده است.

-بیش از آنکه مردهای زن باره زن ها را اغفال کنند, خود زن ها هستند که زن های دیگر را به فساد می کشند.

- اکثر مردها حتی اگر کاملا روحیه ی لازم برای تحمل وضعیت دشوار را نداشته باشند، همیشه کمی روحیه برای کنار آمدن با این وضعیت را دارند.

اوصیکم که بهتره اصل آثار را خواند نه چکیده و بخش کوچکی از آنها را.

روانشناسی سیاسی سخنرانی‌های امام خمینی

این روزها که اکثر ملت با استفاده از تعطیلات امام رفتن مسافرت شایدم مرقد! من بست نشستم خونه و مقاله‌ای حدودا نه هزار کلمه‌ای از ماروین زونیس استاد علوم سیاسی دانشگاه شیکاگو با موضوع روان‌شناسی سخنرانی‌های امام خمینی رو ترجمه می‌کنم. زونیس برای پژوهشگران انقلاب اسلامی و مسائل ایران چهره شناخته شده‌ای هست، ازش دو کتاب درخشان «شکست شاهانه» و «نخبگان سیاسی ایران» به فارسی ترجمه شده.

از هفت سال پیش تصمیم به ترجمه این مقاله گرفته بودم ولی تنبلی و مشغله تا امروز عقبش انداخت تا اینکه بالاخره با همکاری موثر عیال جان و فرصت تعطیلات امامی می‌تونم این چند روزه تمومش کنم. هفت سال پیش وقتی متن اصلی مقاله به دستم رسید دربارش اینجا نوشته بودم.