کنش با خدا
شب قدر سال گذشته بود که مشغول مطالعه کتاب «ماکس وبر و اسلام›› (نوشته برایان ترنر، ترجمه سعید وصالی، انتشارات مرکز،1382) بودم. بلافاصله بعد از خواندن کتاب در حالی که از حال و هوای شب قدر و این کتاب متاثر بودم یادداشت زیر را نوشتم.
کنش متقابل فرآیندی است که در آن کنش و واکنش براساس پاسخ ها و نشانه هایی که از طرف مقابل دریافت و تفسیر میشود شکل می گیرد.
این طرف های تعامل ممکن است سابقه آشنایی، شناخت جامع از خصوصیات و خواسته های یکدیگر و هدفی که از کنش در پی آنند را داشته باشند، ممکن است هردو از پایگاه و طبقه یکسانی برخوردار باشند... ممکن است که زمان کنش با قرار قبلی و از پیش تعیین شده باشد. در صورتی که تمام شرایط فوق مهیا باشد این کنش ساده، روان و توام با اطمینان خاطر خواهد بود ولی چنانچه عاملان رابطه از دو خاستگاه متفاوت باشند و پیش از این هم هیچ تجربه ای از تعامل بین آنها وجود نداشته باشد در این صورت تعامل پیچیده و بغرنج خواهد بود.
تعامل با بیگانگان و کسانی که از پایگاه اجتماعی بالاتری نسبت به ما برخوردارند در زمره ی اینگونه تعاملات اند. کنش بین انسان و خدا را هم میتوان با کمی اغماض در این ردیف قرار داد، خدایی که هر قدر هم نزدیک باشد و همه جا هم حی و حاضر باز برای انسان ناشناخته است؛ کنش انسان زمینی با خدایی ماوراطبیعی. البته این گمنامی و ناشناختگی یک طرفه است، خدا انسان را بهتر از انسان می شناسد ولی انسان خدا را هرگز.
هر نفس انسان برای خداست، از او و بسوی اوست، خدا همراه ابدی انسان است و بهترین پناهگاه برای او، رضای خدا خیر انسان است و ذکر خدا آرام انسان. سخت است تعامل با خدایی اینگونه را کنش با غریبه خواند ولی مسئله مهم تر از غریبه یا آشنا بودنش پاسخ اوست. آیا خدای ما به استدعای ما پاسخ میدهد؟ آیا کنش با خدا دوسویه است؟
سوالی دیگر؛ محتوای کنش انسان با خدا چیست؟ انسان با خدا چه میگوید؟
نمازهای روزانه و ادعیه و مناجات های گوناگون شکلی از تعامل با خداست، شکر و حمد خدا به خاطر نعمت هایش، طلب عفو برای گناهان و آمرزش برای فردایمان. میگویند پاسخ خدا از جنس دیگری است، پنهان و نیاز به بصیرتی خاص برای فهم آن. می گویند خدا در همین دنیا هم اجابت می کند ولی وعده اصلی در جهانی دیگر است. یعنی کنشی انسانی در این دنیا و واکنشی خدایی در آن دنیا. کنش متقابل با گستره ای به اندازه دو دنیا. پس کنش انسان و خدا دوسویه است سویی دنیوی و سویی اخروی.
اگر این حرف درست باشد که جامعه بوسیله ی کنش های دوسویه افراد امکان وجود می یابد در آن صورت جامعه ای که از کنش انسان با آفریدگاری توانا پدیدار می شود چگونه خواهد بود؟
انسان با انسان یک جهان اجتماعی می آفریند اما انسان با خدا چگونه جهانی؟
آیا انسان – خدا دیگر جهان را هم اجتماعی می کند؟
