هوس جامعه شناسی*

شناسنامه کتاب:

 دعوتی به جامعه شناسی، پیتر ال. برگر، ترجمه و تالیف شهره مهدوی، انتشارات روشنفکر، تهران، 1355

  کتاب شامل دیباچه ای است به قلم شهره مهدوی و چهار بخش با عنوان های: جامعه شناسی چون نوعی سرگرمی شخصی؛ جامعه شناسی برای آگاهی فکری؛ کاوش، تناوب و بیوگرافی (چگونگی کسب یک هویت پیش ساخته)؛ انسان در جامعه...

در دیباچه، مترجم ضمن انتقادات شدید از جامعه شناسی اثباتی ایده ی بی غرضی علمی را یک حقه ی تاریخی میداند که ابزاری برای خنثی سازی جامعه شناسی آگاهی بخش است. مترجم مینویسد: «جامعه شناسان در غرب به انگل هایی تبدیل شده اند که کارشان بالا کشیدن بودجه های تحقیقاتی و ارایه فرضیات مشتری پسند جهت حفظ موقعیت نخبگان قدرتمند است».(ص17) جمله هایی ازین دست در دیباچه بسیار بچشم میخورند و تا حدودی در خواننده، کتاب بینش جامعه شناسی میلز را تداعی میکند ولی بخش های دیگر کتاب چندان تناسبی با دیباچه ندارد و از کلام معقول تر و ملایم تری برخوردار است.

در بخش اول «جامعه شناسی چون نوعی سرگرمی شخصی» نویسنده برآنست تا افراد را از تصور غلطی که از جامعه شناسی و جامعه شناس دارند بیرون بیاورد، تصوراتی چون یک مددکار اجتماعی، یک جاسوس اجتماعی، یک مصلح اجتماعی، یک آمارگر، یک روشنفکر، یک مزدور. نویسنده هریک ازین تصورات و انتظارات از یک جامعه شناس را نقد میکند و در نهایت معتقد است که جامعه شناسی بیش از هرچیز یک هوس است که چون شیطان وجود فرد را تسخیر میکند و همیشه همراه اوست، تمامی مشاغل فقط در محیط کار همراه آن فرد هستند ولی بینش جامعه شناختی همواره در جامعه باید همراه جامعه شناس باشد و برای جامعه شناس امکان جدایی از جامعه شناسی وجود ندارد زیرا او پیوسته در درون جامعه است، جامعه شناسی پیوسته جامعه شناس را برای طرح سوالات بیشتر و بیشتر اغوا میکند.، جامعه شناسی نوعی مشغولیت وسوسه برانگیز است.(ص 76) برگر هشدار میدهد که وظیفه جامعه شناس کمک به کلیه افراد جامعه است نه گروهی خاص و برگزیدگانی مشخص.

در بخش دوم « جامعه شناسی برای آگاهی فکری » تاکید بر بینش جامعه شناختی است و ابعاد مختلف وجدان آگاه جامعه شناختی از راه تجزیه و تحلیل چهار هدف نقاب افکنی؛ غیرمحترمانه زیستن؛ نسبیت گرایی؛ روشن بینی و روحیه مدارا یا بقولی شهریت توصیف میشود.

در دوبخش نخست کتاب نویسنده به موضوع جامعه شناسی و در دوبخش پایانی به جامعه می پردازد.

در بخش سوم با عنوان « کاوش، تناوب و بیوگرافی (چگونگی کسب یک هویت پیش ساخته)» سخن از فرآیندی است که طی آن هویت افراد شکل میگیرد. و در بخش پایانی « انسان در جامعه » سخن از مباحث ساختاری و تاثیر جامعه بر روند فردی زندگی انسان هاست.

کتاب دعوتی به جامعه شناسی از جمله آثاری است که در دهه های اولیه ورود جامعه شناسی به ایران منتشر شده و برخلاف اکثر کتاب های آن عصر که تنها به مبانی جامعه شناسی و معرفی حوزه ها و موضوعات پژوهشی آن می پرداختند (نظیر زمینه جامعه شناسی آریان پور؛ جامعه شناسی ساموئل کینگ، ترجمه مشفق همدانی؛ جامعه شناسی باتامور ترجمه حسن منصور و حسن حسین کلجاهی) بحث های نظری مربوط به خود  جامعه شناسی را بخصوص در دو بخش اول مطرح میکند و ازین لحاظ کمتر میتوان کتابی به زبان فارسی یافت که به وظایف و نقش های یک جامعه شناس و بینش جامعه شناختی پرداخته باشد. مطالعه دو بخش نخست این کتاب برای علاقه مندان جامعه شناسی فوق العاده مفید خواهد بود.

* آشنایی و دستیابی به این کتاب را مدیون استاد عزیزم دکتر محمود شارع پور هستم، این یادداشت تقدیم به ایشان.