در باب مارکسیسم ساختارگرا

مارکسیسم ساختارگرا از این حیث که معتقد است ساختارهایی زیربنایی کنش های انسان ها را تعیین می کنند همچنان به مارکسیسم وفادار است ولی از جهت میزان تاکیدش بر اثرگذاری ساختار اقتصادی از مارکسیسم ارتدکس فاصله می گیرد. به زعم آلتوسر سطوح سیاسی و ایدئولوژیک صرفا محصول سطح اقتصادی نیستند، بلکه در ارتباط با هم و در تاثیر متقابل هستند. این فقط سطح اقتصادی نیست که بر سایر سطوح اثر می گذارد بلکه سطوح سیاسی و ایدئولوژیک نیز قابلیت ساختی دارند.(کرایب، 1378: 201) با وجود این آلتوسر همچنان معتقد است در نهایت اقتصاد است که تعیین کننده نهایی محسوب می شود، در نزد آلتوسر نیز تناقض اقتصادی مهم ترین تناقض است اما برای تعدیل این نظریه مارکسیسم ارتدکس اضافه می کند که تناقض اقتصادی هیچگاه در شکل محض خود بروز نمی کند و همراه با دیگر تناقض ها است. (همان،204)

هدف آلتوسر بازخوانی مجدد مارکس و ارائه تصویری از آن است که به عقیده خودش مقصود واقعی مارکس را بیان کند، آلتوسر در صدد است تا مارکسیسم را به عنوان یک علم تثبیت کند و آن را از جبرگرایی اقتصادی برهاند.(استریناتی،1384: 200) آلتوسر برای این هدف به آثار اولیه مارکس رجوع می کند.(همان، 201)

آلتوسر در کنار تاکیدش بر اهمیت ساخت اقتصادی در عین پرهیز از جبرگرایی اقتصادی به عوامل روساختی نظیر ایدئولوژی نیز توجه می کند، وی ایدئولوژی مارکسیستی را برحسب بازتولید مناسبات اجتماعی تولید کشف می کند.(همان،203)

آلتوسر معتقد است ایدئولوژی برای بازتولید مناسبات موجود، مهارت های لازم را در افکار و اعمال مردم تزریق می کند و این کار از طریق دستگاه های ایدئولوژیک دولت صورت می گیرد.(همان، 206- 205)

به زعم آلتوسر ایدئولوژی سازنده ی رابطه ی زیسته ی ما با واقعیت تاریخی یا خود جهان است. آلتوسر ایدئولوژی را از علم متمایز می داند، به عقیده ی وی در ایدئولوژی کارکرد علمی-اجتماعی مهم تر از کارکرد نظری (کارکرد به منزله ی معرفت) است. (فرتر، 1386: 105-104)

مارکس و انگلس جامعه را ساختاری متشکل از سه سطح اقتصادی، سیاسی و ایدئولوژیک می دانستند، آلتوسر سطح چهارمی نیز بدان ها می افزاید که سطح علم است و به خصوص علم ماتریالیستی تاریخی. (همان،105)

آلتوسر ایدئولوژی را نظامی از بازنمایی ها می داند. آلتوسر معتقد است ایدئولوژی نوعی از گفتمان است که ما آگاهانه به خود اختصاص نمی دهیم. ایدئولوژی مجموعه ای از گفتمان ها است که سازنده ی تجربه ما است. ایدئولوژی سازنده جهان نمودهاست. (همان،106)

 منابع

استریناتی، دومینیک (1384)مقدمه ای بر نظریه های فرهنگ عامه، ترجمه ثریا پاک نظر، گام نو، چاپ اول، تهران

فرتر، لوک(1386) لویی آلتوسر، ترجمه امیر احمدی آریان، نشر مرکز، چاپ اول، تهران

کرایب، یان(1378) نظریه اجتماعی مدرن از پارسونز تا هابرماس، ترجمه عباس مخبر، نشر آگه، چاپ اول، تهران