مقایسة میزان واکسیناسیون کرونا در ایران و جهان

[این یادداشت دی ۱۴۰۰ نوشته شده و داده‌های آن مربوط به آن تاریخ است.]

 

از زمان اعلام رسمی نخستین مورد ابتلا به ویروس کرونا در ایران در 30 بهمن 1398 تاکنون قریب به دو سال گذشته است. اهمیت و اضطراب فراگیر پدیده آمده از همه‌گیری کرونا در جامعه به حدی بود که از جمله مطالبات اصلی جامعة ایران در دو سال اخیر در کنار مسائل اقتصادی؛ مقابله با این ویروس بود. به دلیل ناشناخته بودن این ویروس و همچنین بی‌تجربگی اغلب کشورها در مقابله با بیماری‌های فراگیر، در ابتدای همه‌گیری حکمرانان برخی کشورها از جمله انگلستان و سوئد برنامه خود برای مقابله با این ویروس را ایمن جمعی حاصل از شیوع آن در جامعه اعلام کردند؛ اما با گذشت زمان و نرخ بالای مرگ و میر ناشی از ابتلا به این ویروس و سایر تبعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آن به سرعت مشخص شد که سیاست ایمنی ناشی از ابتلای جمعی اشتباه هست و واکسیناسیون تنها مسیر صحیح برای مقابله با گسترش این ویروس است.

از پاییز ۱۳۹۹ بود که سرانجام تلاش‌های دانشمندان برای ساخت واکسن کرونا به حد قابل قبولی از اطمینان رسید و برخی واکسن‌ها مجوزهای استفادة اضطراری در کشورهای غربی گرفتند. روند علمی و کلی ساخت واکسن و داروها (تمامی واکسن‌ها و داروها، نه فقط کرونا) در جهان اینگونه است که برخی کشورها با مشارکت مادی و انسانی در فرایند ساخت آن دارو یا واکسن در اولویت نخست دریافت آن دارو یا واکسن در صورت موفقیت آزمایش‌ها قرار می‌گیرند، یعنی یا در فرایند مطالعاتی و آزمایشگاهی سرمایه‌گذاری مادی می‌کنند یا برخی از شهروندان آن کشور به صورت داوطلبانه در مراحل کارآزمایی بالینی شرکت می‌کنند و بدین صورت ضمن پذیرش ریسک امکان شکست علمی آن فرایند، در سود و زیان حاصل از تحقیقات علمی ساخت واکسن یا دارو شریک می‌شوند. ایران چون مشارکتی در فرایند ساخت این واکسن‌ها نداشت طبیعتا در مراحل آغازین صدور مجوز جهانی استفاده اضطراری از برخی واکسن‌ها در اولویت دریافت واکسن هم قرار نمی‌گرفت اما برای مثال امارات متحده عربی هم در تامین سرمایه مالی مطالعات ساخت واکسن مشارکت کرده بود و هم هزاران نفر از شهروندان این کشور در کارآزمایی بالینی واکسن‌ سینوفارم چین مورد آزمایش قرار گرفته بودند و از همین رو بعد از موفقیت علمی این واکسن در اولویت دریافت آن قرار گرفتند و خیلی سریع توانستند اکثریت شهروندان کشورشان را واکسینه کنند.

در ایران همراه با تلاش برای تولید واکسن توسط شرکت‌های داخلی، برای خرید واکسن‌های تایید شده خارجی نیز اقداماتی صورت گرفت. در ماه‌های نخست تایید واکسن‌های خارجی به دلیل کمتر بودن تولید از تقاضای جهانی و همچنین وضع محدودیت‌های قانونی در کشورهای تولیدکننده مبنی بر اولویت داشتن شهروندان خود آن کشور و کشورهای مشارکت‌کننده در فرایند تولید، عملاً دسترسی به این واکسن‌ها نه فقط برای ایران برای سایر کشورها نیز دشوار بود. ضمن اینکه مشکلات تحریم‌های مالی گریبانگیر ایران که نقل و انتقال پول واکسن‌ها را به شرکت‌های فروشنده دشوار می‌کرد باعث سختی مضاعف ایران در تهیه واکسن‌های خارجی می‌شد. علیرغم این موانع در نهایت دولت ایران توانست به تدریج در کنار تولید داخلی واکسن، محموله‌های متعدد واکسن را از کشورهای مختلفی نظیر چین، روسیه، کره‌جنوبی، هند و ... خریداری و وارد کند و میزان عمومی واکسیناسیون را در جامعه به سطح قابل قبولی برساند.

در ادامه با استفاده از داده‌های وب‌سایت ourworldindata.org که مرجعی معتبر و جهانی برای داده‌های مقایسه‌ای و علمی در موضوعات گوناگون است به مقایسه روند واکسیناسیون در ایران و جهان می‌پردازیم. شایان ذکر است داده‌های جهانی واکسیناسیون در این وب‌سایت روزانه آپدیت می‌شود و اعداد مورد استفاده در این مقاله مربوط به روز ۲۹ دی ۱۴۰۰ است.

بر اساس داده‌های این وبسایت در ۲۹ دی سال ۱۴۰۰ در حدود 60.2 درصد از جمعیت جهان حداقل یک دوز واکسن کووید-19 دریافت کرده‌اند. 9.79 میلیارد دوز واکسن در سراسر جهان تجویز شده است و اکنون 30.15 میلیون دوز در روز تجویز می‌شود. تنها 9.4 درصد از مردم در کشورهای کم درآمد حداقل یک دوز دریافت کرده‌اند.

 در وب‌سایت ourworldindata.org آمار مربوط به واکسیناسیون بر اساس داده‌های اعلامی رسمی خود کشورها گردآوری می‌شود، فلذا آمار مربوط به ایران نیز همانند سایر کشورها همان ارقام اعلامی توسط وزارت بهداشت و درمان آن کشورها است و با تجمیع این آمار در سایت مذکور می‌توان بین کشورهای مختلف مقایسه‌ انجام داد.

 

رتبه‌بندی کشورها بر حسب مجموع تعداد واکسن تزریق شده در تاریخ 29 دی 1400

رتبه	نام کشور	مجموع واکسن تزریق‌شده
1	چین	2.95 میلیارد
2	هند	1.59 میلیارد
3	آمریکا	530.43 میلیون
4	برزیل	349.50 میلیون
5	اندونزی	299.83 میلیون
6	ژاپن	202.66 میلیون
7	پاکستان	169.93 میلیون
8	ویتنام	168.96 میلیون
9	آلمان	160.42 میلیون
10	مکزیک	157.15 میلیون
11	روسیه	150.79 میلیون
12	بنگلادش	149.87 میلیون
13	ترکیه	140.09 میلیون
14	انگلستان	136.79 میلیون
15	فرانسه	133.04 میلیون
16	ایران	127.22 میلیون
17	ایتالیا	122.17 میلیون
18	فیلیپین	121.49 میلیون
19	کره جنوبی	110.91 میلیون
20	تایلند	109.54 میلیون
21	اسپانیا	87.65 میلیون
22	آرژانتین	83.34 میلیون
23	کانادا	74.91 میلیون
24	کلمبیا	68.60 میلیون
25	مالزی	61.54 میلیون
26	مصر	61.22 میلیون
27	عربستان سعودی	54.60 میلیون
28	پرو	53.83 میلیون
29	مراکش	51.66 میلیون
30	لهستان	49.90 میلیون

همان‌گونه که در جدول فوق مشخص است ایران از حیث تعداد واکسن‌های تزریق شده در رتبه 16 جهان قرار دارد. رتبه‌بندی کشورها برحسب مجموع واکسن‌های تزریقی از این حیث مهم است که طبیعتا واکسیناسیون در کشورهای پرجمعیت در مقایسه با کشورهای کم‌جمعیت به مراتب دشوارتر و طولانی‌تر است. شایان ذکر است از نظر تعداد جمعیت مردمی، ایران در جهان رتبه ۱۷ را دارا است.

دیگر شاخص مهم برای مقایسه کشورها از نظر میزان واکسیناسیون، محاسبة افراد واکسینه شده بر حسب نسبت جمعیتی آن کشور است. از این طریق است که بهتر می‌توان به درصد پوشش واکسیناسیون در آن کشور پی برد. البته شایان ذکر است بر اساس جدول زیر به دلایلی نظیر واکسن‌هراسی برخی مردم علیرغم در دسترس بودن واکسن در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، میزان پوشش واکسن در کشورهایی نظیر سوییس، اتریش و آمریکا کمتر از برخی کشورها با توسعه متوسط نظیر کامبوج یا ویتنام است.

در جدول زیر کشورهای کوچک و کم جمعیت زیر ۱ میلیون نفر با درصد واکسیناسیون بالا که ابعاد کوچک و جمعیت اندک آنها قابل مقایسه با پیچیدگی‌ها و مقتضیات عملیاتی کشورهای بزرگ‌تر نیست؛ حذف شده‌اند. برخی از این کشورهای کوچک عبارتند از: جبل‌الطارق، جزایر پیت‌کرن، برونئی، جزایر کایمن، مالت، جزایر فارو، جزیره گرنزی، جزایر سیشل و ...

 

رتبه‌بندی کشورها بر حسب درصد جمعیتی که حداقل یک دوز واکسن را دریافت کرده‌اند. (در تاریخ 29 دی 1400)

رتبه	نام کشور	درصد جمعیتی که حداقل یک دوز واکسن دریافت‌ کرده‌اند
1	امارات	98.99
2	پرتغال	93.96
3	کوبا	93.05
4	شیلی	91.10
5	سنگاپور	89.30
6	چین	87.50
7	کره جنوبی	86.80
8	اسپانیا	86.71
9	آرژانتین	85.77
10	کامبوج	84.49
11	کانادا	84.45
12	دانمارک	83.24
13	ایسلند	82.59
14	ایتالیا	82.24
15	استرالیا	82.01
16	اروگوئه	81.32
17	اکوادور	81.20
18	قطر	80.54
19	ژاپن	80.33
20	ویتنام	80.08
21	ایرلند	80.07
22	مالزی	79.49
23	فرانسه	79.36
24	تایوان	79.29
25	نروژ	78.73
26	برزیل	78.30
27	نیوزلند	77.95
28	کاستاریکا	77.79
29	هلند	77.73
30	بلژیک	77.51
31	کویت	77.48
32	فنلاند	77.16
33	کلمبیا	76.96
34	سوئد	76.83
35	انگلستان	76.46
36	نیکاراگوئه	75.98
37	سریلانکا	75.59
38	آمریکا	75.21
39	آلمان	74.60
40	پرو	74.50
41	اتریش	74.16
42	تایلند	74.07
43	یونان	73.85
44	لیتوانی	72.01
45	اسرائیل	71.91
46	عربستان سعودی	71.52
47	ترکمنستان	71.51
48	لتونی	71.21
49	ایران	71.04
50	پاناما	70.31
51	بحرین	69.29
52	سوئیس	69.28
53	السالوادور	68.83
54	هنگ کنگ	68.61
55	مغولستان	68.13
56	ترکیه	67.38
57	آنگولا	67.15
58	مراکش	66.19
59	هند	65.96
60	مجارستان	65.65
61	اندونزی	64.50
62	جمهوری چک	64.33
63	استونی	64.18
64	ونزوئلا	64.08
65	مکزیک	63.72
66	دومنیکن	63.66
67	لائوس	63.06
68	اسلونی	60.53
69	عمان	60.28
70	تونس	57.07

نکتة مهم در تفسیر جدول فوق در نظر گرفتن این تفاوت است که در کشورهای دارای سطح پوشش جمعیتی بالای ۸۰ تا ۹۰ درصد گروه سنی کودکان نیز با واکسن‌های مختص این سن واکسینه شده‌اند اما در برخی کشورها از جمله ایران واکسن فقط برای گروه سنی بالای ۱۲ سال تزریق شده است و به دلیل عدم مشمولیت جمعیت زیر ۱۲ سال در ایران برای تزریق واکسن کرونا بایست جمعیت کمتر از ۱۲ سال را از جمعیت بررسی شده در این آمار کسر کرد، در این صورت درصد واکسیناسیون جمعیت ایران بیشتر محاسبه خواهد شد. البته روی دیگر این آمار آن است که باید سیاست‌گذاران کشورمان بعد از این برای تهیه واکسن جمعیت زیر ۱۲ سال همت کنند؛ چرا که برخی واکسن‌های خارجی مختص کودکان تولید شده است که هنوز به کشورمان وارد نشده و در حال حاضر این گروه جمعیتی در معرض خطر بیشتری قرار دارند.