100 کتاب برتر جامعه‌شناسی قرن بیستم

[منتشر شده در فصلنامه نقد کتاب علوم‌اجتماعی]

 

در سال 1997 انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی پیمایشی را در بین اعضای خود برای ارزیابی انتقادی میراث جامعه‌شناسی در قرن بیستم انجام داد که نتایج آن در کنگره جهانی انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی در سال 1998 اعلام شد. در این پیمایش انجمن جهانی جامعه‌شناسی از اعضای خود خواست هر کس 5 کتاب منتشر شده در قرن بیستم را که در حرفه آنها به عنوان جامعه‌شناس تاثیرگذار بوده را انتخاب کند. در این نظرسنجی 16 درصد از اعضای انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی یعنی 455 نفر از 2785 نفر شرکت کردند.[1]

هرچند 19 سال از انجام این نظرسنجی می‌گذرد و مراجع دیگری هم با روش‌های متعدد کتاب‌های دیگری را به عنوان کتاب‌های برتر جامعه‌شناسی اعلام کرده‌اند ولی تقریبا می‌توان گفت از بین تمامی این فهرست‌ها؛ کتاب‌هایی که توسط انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی اعلام شده‌اند در بین اجتماع علمی جامعه‌شناسان از اعتبار و پذیرش بیشتری برخوردار هستند. شاید یکی از ابهامات این فهرست چگونگی تعریف کتاب جامعه‌شناسی و تفاوت آن با کتاب‌های سایر حوزه‌های علوم اجتماعی نظیر اقتصاد، علوم سیاسی، مطالعات فرهنگی، انسان‌شناسی و ... باشد. همچنین محدود بودن دایره زمانی آن به کتاب‌های منتشر شده در قرن بیستم نیز از دیگر نقصان‌های فهرست حاضر است. علیرغم این کاستی‌ها و ابهامات این فهرست به دلیل اینکه حاصل یک نظرسنجی در بین جامعه‌شناسان و اجرا شده توسط مهم‌ترین اجتماع علمی جامعه‌شناسی است؛ ارزش تامل و تعمق دارد.

خودخواهی سازمانی

[منتشر شده در سایت‌های فرارو، روز نو، دمادم، بازار نیوز و بولتن]

تا پیش از کارمند شدن فکر میکردم ناکارآمدی و فساد شاخصه اصلی بروکراسی ایرانی است ولی تجربه‌ی کارمندی بیانگر آن بود که خودخواهی سازمانی را هم باید به این فهرست افزود.

 صفاتی که نه تنها در سطح ساختاری این نظام بلکه در سطح فردی اعضای آن هم قابل ردیابی است. خودخواهی سازمانی به این معنی که این ساختار به جای آنکه در خدمت جامعه و ایفاگر نقش‌های محول بدان باشد در خدمت خود و منافع متصدیانش است.

 در چارچوب این خودخواهی سازمانی منابع و امکانات سازمان به جای آنکه در خدمت عموم جامعه باشد به مصرف شخصی متصدیان آن می‌رسد. سازمانی که وظیفه‌ی محول‌اش رتق و فتق موضوعی از امور جمعی است، بیش از آنکه دغدغه جمع را داشته باشد در خدمت امیال و منویات کارکنان خود است.

جامعه‌شناسی کوروش از 1350 تا 1395

[منتشر شده در فصلنامه دربند شماره 2، دی ماه 1395]

حضور هزاران نفر در پاسارگاد برای گرامیداشت کوروش باعث شد برخی این تجمع را مسئله‌ای سیاسی و هویتی تلقی کنند و با نگاه‌های مختلفی در نقد و یا تائید آن سخن بگویند. برخی از روحانیون این اتفاق را محکوم کرده و خواستار مقابله حاکمیت با چنین اتفاقاتی شدند. ملی‌گرایان نیز آن را پاسخی به تجزیه‌طلبان قومی تفسیر کردند و آن را نشانه‌ی وطن‌پرستی ایرانیان دانستند. نگاه رسمی هم طبق معمول این اتفاق را برنامه‌ریزی شده توسط رسانه‌های خارجی و برخی وابستگان داخلی آن‌ها دانست و بلافاصله تعدادی را هم بازداشت کرد. وجه مشترک تمامی این رویکردها این بود که امری غیرعادی و مسئله‌ای مهم رخ داده است که دارای پیام‌ها و پیامدهای سیاسی و اجتماعی است. همه‌ی این نگاه‌ها علیرغم تفاوت در قضاوتشان نسبت به این امر در این جنبه اشتراک نظر داشتند که جمع شدن شهروندان در یک محیط مسئله و یا حتی معضلی سیاسی است، همه‌ی این رویکردها گردهمایی 7 آبان را دارای پیام‌ها و پیامدهای سیاسی و اجتماعی می‌دانند و فقط در خوب یا بد بودن آن اختلاف نظر دارند.

در این نوشتار فارغ از تمامی این نگاه‌ها به دو سؤال می‌پردازیم:

1.     آیا اساساً هرگونه تجمعی که بدون درخواست و حمایت حاکمیت رسمی برگزار شده را باید مسئله دانست؟

2.     آیا کوروشی که در آبان 95 مردم سعی در بیدار کردنش داشتند همان کوروشِ آسوده بخواب سال 1350 بود؟ 

پیامدهای مردانه‌سازی آموزش و پرورش ایران

[منتشر شده در سایت صدای معلم]

 فراخوان اخیر وزارت آموزش و پرورش برای استخدام پیمانی حدود 3700 نفر با واکنش‌هایی در میان افکار عمومی جامعه‌ی ایران و به خصوص زنان مواجه شد. زنان جوان ایرانی وقتی با سهمیه 20 درصدی زنان در فراخوان استخدامی اخیر وزارت آموزش و پرورش مواجه شدند آن را یکی دیگر از مصادیق تبعیض علیه زنان دانستند.

در شرایطی که میزان زنان دانشجو در دانشگاه‌های ایران از مردان بیشتر است دور از ذهن هم نیست که زنان انتظار داشته باشند پس از پایان تحصیلات دانشگاهی در مشاغل مرتبط با رشته تحصیلی‌شان جذب شوند. سال‌هاست که زنان به دلایل و توجیهات متعددی از جمله نامناسب بودن برخی مشاغل با روحیات و خلقیات زنانه از بازار کار محروم می‌شوند ولی این بار در مورد شغل معلمی نمی‌توان این توجیه رایج را دوباره به کار برد و بهانه‌ای برای سهمیه 20 درصدی زنان در مقابل سهمیه 80 درصدی مردان برای شغل معلمی دست و پا کرد.

آن گونه که در رسانه‌ها مطرح شده دلیل استخدام چهار برابری مردان نسبت به زنان در فراخوان اخیر وزارت آموزش و پرورش آن است که مدیران این وزارتخانه قصد دارند نسبت جنسیتی فعلی وزارتخانه‌ی خود را که به سود زنان است رفته رفته به سمت مردان تغییر دهند و توازنی بین تعداد معلمان زن و مرد شاغل در این وزارتخانه برقرار کنند.

این مقاله قصد پرداختن به تبعیض جنسیتی و اجحاف اعمال شده در حق زنان جویای کار را ندارد؛ هدف این مقاله طرح مسئله‌ای در خصوص پیامدهای امنیتی برنامه‌ی مردانه‌سازی ساختار وزارت آموزش و پرورش است ؛ نکته‌ای که به نظر می‌رسد مدیران وزارت آموزش و پرورش از آن غافل هستند.

انحراف هلال احمر از مسئولیت قانونی و اجتماعی‌اش

[منتشرشده در شبکه مطالعات سیاست‌گذاری عمومی]

در اقتصادی که در آن ورود بانک‌ها به عرصه‌ی بنگاه‌داری و ساخت‌وساز عادی شده، دور از انتظار نیست که حتی دستگاه‌های دولتی هم به این ورطه کشیده شوند. این روند تأسف‌بار حتی به سازمانی بشردوستانه همچون هلال‌احمر هم رسیده و این سازمان با تشکیل شرکتی به نام «شرکت ساختمانی هلال ایرانیان» در زیرمجموعه‌ی «شرکت سرمایه‌گذاری هلال ایران» به عرصه‌ی ساخت‌وساز وارد شده است. مسلماً حضور یک سازمان دولتی آن‌هم سازمانی که وظیفه و مأموریتش امداد به حادثه‌دیدگان و انجام فعالیت‌های انسان‌دوستانه است، در عرصه پاساژسازی پیامدهای مخرب متعددی به‌خصوص در عرصه اجتماعی و سازمانی خواهد داشت.

علیه جامعه‌شناسی سیاست‌گذار

کمتر مقاله‌های دانشگاهی مورد توجه قرار می‌گیرند و خوانده می شوند، چند سال پیش مایکل بورووی رئیس انجمن جهانی جامعه‌شناسی مقاله‌ای با عنوان جامعه‌شناسی مردم‌مدار نوشت که مورد توجه جهانی جامعه‌شناسان قرار گرفت و به بسیاری از زبان‌ها ترجمه شد. در ایران هم این مقاله ترجمه شد، مورد بحث قرار گرفت و کمیته‌ای هم در انجمن جامعه‌شناسی ایران به همین نام تشکیل شد. حالا یکی از جامعه‌شناسان ایرانی به نام محمدرضا طالبان نقدی خواندنی بر ایده‌ی این مقاله نوشته با عنوان «علیه جامعه‌شناسی سیاست‌گذار». هرچند این مقاله هم دانشگاهی بود و احتمال داشت مثل اغلب این نوع مقاله‌ها خوانده نشود ولی آنچنان مهم بوده که انجمن جامعه‌شناسی ایران نشستی برای نقد این مقاله تشکیل داده. همین فروردین ماه بود که در دانشگاه فردوسی مشهد برای نقد این مقاله نشست مشابهی برگزار شده بود و حال نشست انجمن جامعه‌شناسی دومین نشستی هست که درباره‌ی مقاله‌ی «علیه جامعه‌شناسی سیاست‌گذار» برگزار می‌شود.

این مقاله جزو معدود مقاله‌های مهم و خواندنی علمی-پژوهشی است و به خصوص اینکه نقدی جدی و محکم علیه ایده‌ای جهانی و تاثیرگذار در عرصه جهانی جامعه‌شناسی است. به نظرم این مقاله از نشانه‌های بلوغ جامعه‌شناسی ایران و نشان‌گر آن است که جامعه‌شناسی ایران تک‌جمله‌هایی برای عرضه در سطح جهانی دارد.

اگر طالبان، استاد یک پژوهکشده گمنام نبود و جامعه‌شناسی پرهیاهو همچون یوسف اباذری بود مثلما این مقاله‌اش بیش از سخنرانی‌های جنجالی اباذری سروصدا به پا می‌کرد و مورد توجه جامعه‌شناسان قرار می‌گرفت. به نظرم این نقد طالبان باید به انگلیسی ترجمه شود و در نشریات بین‌المللی جامعه‌شناسی هم منتشر شود، چرا که علیه یکی از مهم‌ترین مقاله‌های تاریخ جامعه‌شناسی جهان و علیه ایده‌ی یکی از مهم‌ترین جامعه‌شناسان زنده جهان نوشته شده است.

شاید بسیاری با نقدهای طالبان بر «جامعه‌شناسی سیاست‌گذار» موافق نباشند و نقدهای او را وارد ندانند ولی اینگونه نقد نوشتن بر یکی از مهم‌ترین مقاله‌ی معاصر جامعه‌شناسی جهان، کاری است که در ایران سابقه نداشته و جسارت و توانی می‌طلبد که کمتر کسی دارد. جامعه‌شناسی ایران باید این مقاله طالبان را جدی بگیرد.

خواندن این مقاله و حضور در نشست بررسی این مقاله را از دست ندهید.

یک‌شنبه ساعت 17، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، سالن انجمن جامعه‌شناسی. با حضور قانعی‌راد، پاکسرشت، قراخانی و خود طالبان.

 مقاله «علیه جامعه‌شناسی سیاست‌گذار» را از اینجا دانلود کنید

 خبر برگزاری نشست در سایت انجمن جامعه‌شناسی

سه هزار و یکمین بورسیه غیرقانونی

«مبارزه با رانت و فساد و اقدامات غیرقانونی نه تنها یک تکلیف قانونی، بلکه یک وظیفه شرعی و اعتقادی نیز است. باید با متخلفان و کسانی که با رانت موجب تضییع حقوق دیگران شده‌اند، برخورد کرد».

دکتر علی‌محمد حاضری

[مصاحبه با خبرگزاری ایلنا درباره سه هزار بورسیه غیرقانونی،1393.6.4]

 

این روزها که ماجرای سه هزار بورسیه غیرقانونی همچنان داغ است؛ مروری بر جدیدترین مورد این قبیل اقدامات غیرقانونی می‌تواند نشانگر برخی از ابعاد وضعیت اسفبار دانشگاه‌های ما باشد. عطش سیری‌ناپذیر دکتر شدن و رانت‌سازی دانشگاهی چپ و راست نمی‌شناسد و همه‌ جناح‌های سیاسی ایران را فرا گرفته است. با خواندن این مقاله درخواهید یافت که چه روش‌های تودرتو و پیچیده‌ای در نظام دانشگاهی ما وجود دارد که از طریق آن برخی افراد بدون کنکور دادن دکتر می‌شوند.

 

نشست انجمن جامعه‌شناسی درباره‌ی مرتضی پاشایی+متن سخنرانی یوسف اباذری

انجمن جامعه شناسی 18 آذر 1393 نشستی با عنوان «پدیدار شناسی فرهنگی یک مرگ؛ بررسی جامعه شناختی پدیده درگذشت مرتضی پاشایی» در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار کرد. یک روز قبل از آن هم در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی سه تن دیگر از جامعه شناسان درباره این پدیده سخن گفته بودند. در نشست دانشگاه علامه نبودم ولی توانستم در نشست انجمن جامعه شناسی شرکت کنم. حمیدرضا جلایی پور، سعید ذکایی، محمود شهابی، نعمت الله فاضلی، سعید منتظرقائم و محمدامین قانعی راد در این نشست سخن گفتند و در پایان نشست هم دوباره آتشفشان فرانکفورتی یوسف اباذری فوران کرد.

مرتضی پاشایی و جنبش های نوین اجتماعی

[منتشر شده در سایت‌های فرارو، تابناک و وبگردی]

تجمعاتی که برای یادبود مرحوم مرتضی پاشایی در شهرهای مختلف کشور به پا شد یکی دیگر از شگفتی های اجتماعی ایران بود. خواننده ای نه چندان مشهور به یکباره بهانه ای می شود برای گردهم آیی های مختلف در بسیاری از شهرهای ایران. هیچ کس انتظار چنین پدیدهای را نداشت، این پدیدة اجتماعی مسلما نشانه ای از پیچیدگی های شرایط جامعهة ایران و تغییرات شتابانی است که این جامعه در حال تجربهة آن است.

بعید است تمامی آنهایی که در همدان، آبادان، دزفول، شیراز، مشهد، قم، شیراز، گنبد، کرمانشاه، بوشهر، قزوین، اهواز، زنجان، یزد، سمنان، اصفهان، تبریز، بندرعباس، تهران، انزلی و ... به نام مرتضی پاشایی جمع شدند هواداران قبلی وی باشند. مرگ یک خوانندة جوان نه علت بلکه روزنه ای برای آشکار شدن یک تغییر مهم در جامعة ایران بود. تغییری که بیش از هر چیز شبکه های اجتماعی نوظهور علت آن هستند. 

آقای فرماندار شما هم بیگانه اید

یادداشتی که 26 و 27 بهمن 1392 در دو شماره متوالی روزنامه مرحوم قانون منتشر شد:

علیرضا قاسمی فرزاد فرماندار پاکدشت در مصاحبه‌ای با روزنامه  قانون به تاریخ 21/11/92 با افتخار اعلام می‌کند در سالیان گذشته که فرماندار دماوند بوده، این شهرستان را از وجود بیگانگان پاک کرده است و صراحتا یکی از برنامه‌های خود در پاکدشت را هم تداوم این سیاست اعلام می‌کند. هرچند آقای فرماندار منظور خود از بیگانگان را صراحتا اعلام نکرده است، اما کیست که نداند منظور وی افغانستانی‌ها هستند. در ذهن ایرانیان افغانستانی‌ها بیگانگانی هستند که تمام جنایت‌ها و شرارت‌های کشور را مرتکب می‌شوند. پیش از این اگر فقط مردم چنین عقیده‌ای داشتند، اما در سالیان اخیر دولت هم با برخوردهای شدید و اخراج آنان فضای نامساعدتری برای افغانستانی‌ها فراهم کرده است. افغانستانی‌ها با وجود پیوندهای تاریخی و زبانی‌‌شان با ایران از سوی ایرانیان طرد و نفی می‌شوند. آنان نه حمایت دولت را دارند و نه عطوفت مردم را، در کشوری چون ایران که حکم پدر افغانستان را دارد، جایی برای فرزند رانده شده نیست.

بازار و انقلاب

[منتشر شده در سایت جماران]

هر چند این روزها به دلیل تغییرات شتابان در حوزه اقتصاد و تجارت، بازار آن اهمیت و قدرت پیشین خود را از دست داده است و بنگاه‌های اقتصادی بسیاری را در کنار خود می‌بیند ولی همچنان دارای نقشی تاثیرگذار و پر نفوذ در جامعه ایران است، بازار نقشی غیرقابل انکار در مبارزات منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی داشت و حتی به گواه اسناد تاریخی می‌توان گفت که جرقة نخستین انقلاب ایران، یعنی انقلاب مشروطیت نیز با اعتصاب بازاریان در پی به فلک بسته شدن دو نفر از تجار تهران به بهانه گران شدن قند زده شد. بازار از مهمترین نیروهای اجتماعی جامعه است که نقش مهمی در تحولات سیاسی ایران داشته است

خانواده؛ مانع انقلاب

[منتشر شده در سایت مرکز بین المللی مطالعات صلح]

موج ناگهانی انقلاب‌های عربی علاوه بر تغییر و تحولات گسترده در معادلات سیاسی، برای پژوهشگران سیاسی و اجتماعی نیز پیام مهمی دربرداشت، این انقلاب‌ها نشان داد که برخلاف بسیاری از نظرات، عصر انقلاب‌ها به پایان نرسیده و انقلاب هنوز ممکن است. به همان اندازه که سرنگونی دومینو وار دیکتاتورهای برخی کشورهای عربی مهم است، عدم سرنگونی و حتی عدم شکل‌گیری تظاهرات و اعتراضات جدی علیه برخی دیگر از حکام عربی نیز قابل توجه و قابل تحلیل است.

 چرا انقلاب فقط دامن تونس، مصر، لیبی، یمن، سوریه و بحرین را گرفت و چرا به کویت، قطر، عربستان، امارات، اردن، عمان و مغرب کشیده نشد؟ چه تفاوتی بین کشورهای عربی که محل وقوع انقلاب بودند و سایر کشورهای عربی که نسیم بهار عربی به آنها نوزید، وجود داشت؟

درباره ماروین زونیس

 

در حین جستجوی اینترنتی به مقاله ای از ماروین زونیس برخوردم که برای موضوع پژوهشی که در پی‌اش بودم خیلی مفید بود، اما چون مقاله‌ای قدیمی (برای سال 1985) بود در اینترنت جز عنوانش چیزی نیافتم، تصمیم گرفتم به خودش ایمیل بزنم و از خود وی بخواهم فایل مقاله را برایم بفرستد، هر چند امیدی نداشتم که حتی به ایمیلم جواب دهد ولی امتحانش که ضرری نداشت. ایمیل را که فرستادم فردای آن روز جواب داد: ... 

تبارشناسی و قدرت در اندیشه فوکو

تبارشناسی

تبارشناسی آشکارکننده‌ی اختلاف و پراکندگی در پسِ یکسانی مصنوعی خاستگاه  و  منشا  واحد  است؛  تبارشناس  نشان     می دهد که آغازگاه‌های تاریخی اهمیتی ندارند و در زیر حقیقت قطعی، زاد و ولد باستانی خطاها را عیان می سازد. تحلیل تبار، وحدت و یکسانی را کنار می زند تا چندگانگی رویدادهایی را آشکار کند که در پشت آغازهای تاریخی نهفته اند. چنین تحلیلی خط بطلان بر فرض کاهلانه‌ی استمرار پیوسته‌ی پدیده ها می کشد و به جای آن در پی حفظ تفاوت رویدادها است.

مرتبط: پارک وی، غلبه مارکس بر فوکو

منش، عمل و میدان بوردیو

بوردیو نیز مانند گیدنز علاقه‌ی اصلی نظری خود را میل به غلبه بر تقسیم‌بندی‌های ذهنیت‌گرایی و عینیت‌گرایی، ساختارگرایی و فرهنگ‌گرایی و تقلیل‌های اجتماعی خرد و کلان عنوان می‌کند- بوردیو معتقد است که دوگانه انگاری رویکردهای ساختارمحور و عامل یا کنش‌محور بیش از هر چیز دیگری باعث ایجاد شکاف میان جامعه‌شناسان شده است. هدف بوردیو غلبه بر دوگانه‌انگاری ساختار و عاملیت از طریق نوعی نظریه‌ی ساختاری است.