نظریه ساختاربندی گیدنز

از نظر گیدنز، تقسیم بندی اساسی در جامعه شناسی و نظریه اجتماعی همان است که میان دو رویکرد به تحلیل اجتماعی وجود دارد: رویکرد عامل محور و ساختار محور. گیدنز معتقد است که پنداشت جامعه شناسان از عاملیت و ساختار دیدگاه های گسترده تر اجتماعی-تاریخی و تجربی آنان را شکل خواهد داد.

در باب اندیشه‌ی هابرماس

دیدگاه هابرماس درباره پیشرفت جامعه سرمایه‌داری خوشبینانه‌تر از پیشینیانش بود. هدف هابرماس آن بود که ایمان اتوپیایی مدرن به قدرت سودمند خرد را از نو زنده کند. هابرماس می‌خواست به هدف اولیه مکتب فرانکفورت بازگردد یعنی تلفیق فلسفه و علم تجربی برای نقد اخلاقی و تغییر اجتماعی. به زعم هابرماس امید به تغییر رو به پیشرفت در دنیای غرب پس از جنگ، وحدت دوباره نظریه و عمل را ممکن ساخته است. (سیدمن، 1388: 165) (پیوزی، 1384: 45)

در باب مکتب فرانکفورت

 اصحاب مکتب فرانکفورت معتقدند سرمایه داری مدرن توانسته است بر بسیاری از تضادها و بحران هایی که زمانی با آنها مواجه بود فائق آمده و قدرت و ثباتی جدید و بی سابقه به وجود آورد. (استریناتی، 1384: 91) مکتب فرانکفورت معتقد است طبقه کارگر تسکین یافته و سرمایه داری را پذیرفته است و امکان وقوع انقلاب کارگری در جامعه سرمایه داری وجود ندارد..(همان، 92)

در باب مارکسیسم غربی

لوکاچ و گرامشی از جمله مارکسیست های هگلی بودند که سعی داشتند تا نوعی کلیت یا به تعبیری رابطه دیالکتیکی را میان جنبه‌های ذهنی و عینی زندگی اجتماعی برقرار سازند (ریتزر، 1384 : 451) سوسیالیسم علمی رابطه‌ی بین فرهنگ و جامعه را بر اساس الگوی زیربنا / روبنا تئوریزه کرد، اما مارکسیسم غربی کوشیده است تا زیربنا / روبنا را به مثابه سویه‌های جزئی کلیتی متناقض تعبیر کند. به زعم لوکاچ اصل انقلابی نزد مارکس و هگل همان اصل دیالکتیک است یعنی مفهوم کلیت و وابستگی هریک از اجزا به کلیت منسجم تاریخ و اندیشه. (میلنر و براویت، 1385: 100)...

نسبت عبدالکریم سروش و ابراهیم تاتلیس

در نمایشگاه کتاب امسال به لطف یکی از دانشجویان ترکیه‌ای دانشگاه تهران گذارم به غرفه‌ی این کشور افتاد، غرفه‌ای که مرا متوجه هویت‌های درهم آمیخته‌ام کرد: ایرانی بودنم، ترک بودنم و مسلمان بودنم. (نام این سه را تنها به ترتیب حروف الفبا آورده ام و تقدم و اولویتی بین این سه مدنظر نیست)...

حکایت یک پایان نیافته نامه

ایده اولیه پایان نامه مقطع کارشناسی ام در خلال پرسه زنی هایم در خیابان های بابلسر شکل گرفت، نخست کنجکاو دیوار نوشته هایی شدم که دیوارهای سفید بابلسر را تبدیل به رسانه کرده بودند، شیفته رمزگشایی و خوانش پیام های این رسانه ها شده بودم، حاصل این دغدغه فکری نوشتن طرح تحقیقی با موضوع دیوارنوشته های غیررسمی بابلسر بر مبنای نظریه بینامتنیت باختین به عنوان تکلیف درسی برای روش تحقیق نظری در ترم چهارم شد...

نظریه دولت رانتییر در کشورهای جهان سوم

نظریه دولت رانتی برای نخستین بار در دهه 1970 توسط دکتر حسین مهدی مطرح شد، وی دولتی را رانتی می نامد که بیش از 42 درصد منابع درآمدی اش از طریق صدور مواد خام معدنی و زیرزمینی تامین می شود. اوج گیری ناگهانی قیمت نفت در سال های آغازین دهه 1350 باعث شده بود تا محمد رضا پهلوی پادشاه ایران اعتماد به نفس بی سابقه ای پیدا کند، به دنبال افزایش بهای نفت رفتار و افکار شاه نیز تغییر کرد، پادشاه افکار بلند پروازانه ای را در سر می پروراند و قصد داشت تا هرچه سریعتر ایران را به دروازه های تمدن برساند...

انقلابیون قودورموش و آلکسی دوتوکویل

دریکی از سفرهایم از دانشگاه به خانه سوار اتوبوسی شدم که راننده کرایه ای بیش از نرخ معمول طلب کرد، اعتراض کردم که چرا زیاد میگیرد، پاسخ داد که تایک ماه پیش لاستیک را 60 هزار تومان میخریده و حالا شده 100 هزار تومان و بالاخره باید جبران کند. جواب دادم منم کتاب دویست صفحه ای را میخریدم دوهزارتومان  ولی حالا میخرم چهار هزارتومان، فرقی نمیکند کالای موردنیاز هردوی ما گران شده و من هم شرایط مشابه تو را دارم، چرا انتقام گرانی لاستیک را ازمن میگیری؟! مگرمن لاستیک را گران کرده ام، من هم یکی مثل تو. راننده نگاهی به دوروبرش انداخت و سرش را به گوشم نزدیک کرد و آهسته گفت: « میدونی مشکل هردو ما از کجاست؟ شاه توی مدارس پسته و موز به دانش آموزا میداد بعد همین دانش آموزای پسته و موز خورده قودوردولار و انقلاب کردن!!!» [ هرچه فکرکردم معادل مناسبی برای فعل ترکی قودورماخ نیافتم، قودوردولار یعنی ازجا دررفتن، دیوانه وارشدن، مثل اینکه کسی x ترکونده باشه!، بهم پریدن، سرخوشی غیرعادی، تخلیه انرژی هیجانی پس از خوردن].

از نحوه بیان و استدلال راننده به شدت خنده ام گرفت ولی مرد که کاملا جدی بنظر میرسید نگاه غضبناکی به من انداخت و از خیر گرفتن پول بیشتر گذشت و رفت سراغ مسافران دیگر. طبق عادت همیشگی ام که در اتوبوس بانگاه به مناظر به شدت غرق فکر و خیال میشوم فرصت مناسبی شد تا خوب درباره استدلال راننده فکرکنم پس از مدتی به هوش و ذکاوت مرد در دلم احسنت گفتم چراکه نه تنها یکی از نظریات علمی علوم سیاسی و جامعه شناسی انقلاب را بخوبی بومی سازی کرده است! بلکه علاوه برآن یک کار پژوهشی مهم تطبیقی-تاریخی را بدون صرف ذره ای هزینه ی تحقیقاتی انجام داده بود!

جمله آن راننده بیانی عامیانه از نظریه آلکسی دوتوکویل بود ...

آینده‌ی توسعه ایران

[دانشجوی کارشناسی که بودم استاد درس جامعه‌شناسی توسعه دکتر محمد فاضلی در انتهای این واحد درسی تکلیف کرد متنی درباره‌ی نگرش‌مان به توسعه ایران بنویسیم، حاصلش شد این].

توسعه ایران آرزویی است که سال‌هاست ایرانیان در سر می‌پرورانند، همزمان با ایران کشورهای دیگری هم قدم در راه توسعه‌یافتگی نهاده‌اند، بسیاری از این کشورها اکنون وضعیت مطلوب‌تری نسبت به ایران دارند و مدام فاصله خود را با ایران بیشتر می‌کنند، سوال مهم این است که چرا کشورهایی که همزمان با ما و حتی پس از ما اندیشه توسعه را برای کشورشان مطرح کردند و برنامه‌هایی را پیش‌بینی کردند موفق بوده‌اند ولی ما توفیق چندانی نیافته ایم؟

اگر تبیین های نظریه وابستگی را مبنای پاسخ به این پرسش قرار دهیم به راحتی می توان گفت کشورهای مرکز و استعمار آنان مانع بود، شرایط ویژه منطقه ای ایران و منابع طبیعی غنی، جاذبه های فراوان برای کسانی که در صدد تصاحب آنها بودند داشت، ثروت و سرمایه های ایران غارت می شد و ایران هرچه داشت به بیرون منتقل می شد، مسئله توسعه در ایران را اینگونه دیدن و محوریت را به غربی ها نسبت دادن شاید تا چند دهه پیش معقول به نظر می رسید و با اطمینان می شد به وابستگی شدید به قدرت های نظام جهانی سخن گفت ولی اکنون دیگر نمی توان این نظریه را به کار بست، هرچند این را هم نمی توان انکار کرد که شرایط ویژه نوظهور جهانی روز به روز توسعه یافتگی را برای کشورهای توسعه نیافته نظیر ایران سخت تر و پیچیده تر می کند و نقش بازارها و سازمانهای بین المللی و شرکتهای چند ملیتی در اقتصادهای داخلی کشورها افزایش پیدا می کند، پس از انقلاب 57 می توان گفت که از نفوذ کشورهای مرکز در ایران کاسته شد و دیگر نمی شود توسعه نیافتگی ایران را با نظریه وابستگی توضیح داد.

تفوق ترکی، باوری ایرانی

[منتشر شده در هفته نامه آوای اردبیل]

گذران عمر در دیاری غیر ترک نشین فرصتی است تا رودررو و مستقیماً نظرات و برخوردهای سایر اقوام را در خصوص فرهنگ و قوم خود تجربه کرد؛ تجربه ای که همراه با تأملات و نکته های بسیاری است.

 در این یادداشت سعی شده است تا دیدگاهی نسبیت انگارانه در قبال تفاوت های فرهنگی ارائه شود هرچند که در تعامل با افراد این امر به سختی صورت می گرفت، موضوع تعاملات بین قومی و حتی بین فرهنگی از تصور اولیه بسیار پیچیده تر بود، جهت گیری مردم در مورد تفاوت های فرهنگی و به طور خاص قومی مهمتر و برجسته تر از آن چیزی بود که معرفی و یا شاید تبلیغ می شود(حداقل درجامعه ای که طرف تعامل بودند)، اقشار و طبقه های مختلفی طرف تعامل بودند؛ جماعتی که اکثرا نام ترک را بکار می برند و کمتر آذری خطاب میکنند، همین امر موجب شد که سوالی مطرح شود که آیا آگاهانه بین جنبه های نژادی ترک و آذری تفاوت قایل بودند یا از روی عادت ترک را بکار می برند؟ دیگران زمینه های فکری و اعتقادی نسبتا مشابهی در مورد ترک های ایران داشتند و با تفاوت هایی اندک تقریبا آنها را با صفات و ویژگی های مشخصی از سایر اقوام متمایز می کردند، هدف از این مطلب قضاوت یا مقایسه قوم ترک با دیگر اقوام نیست آنچه که از این جملات هدف است سخنی است که از بسیاری چه به جد و چه به طنز بارها شنیده ایم و معمولا هم بر آن تاکید داشتند؛ این جمله که: «در ایران قدرت دست ترک هاست».

 

پیام های پنهان «شوک»

چند ماه پیش شبکه سه فیلم مستندی به نام شوک را در چند قسمت پخش کرد که محوریت آن درباره گروه های موسیقی رپ بود، این فیلم رپرها را به شیطان پرستان وصل میکرد و اعتیاد به انواع موادمخدر، بی بندوباری جنسی، لباس ها، نمادها و آرایش های غیرمتعارف، تزریق خون هم به یکدیگر و خوردن مدفوع  را از ویژگی ها و خصوصیات رپرها معرفی کرد.

شوک این برنامه برای من که موضوع پایان نامه ام را همین گروه های رپ انتخاب کرده ام نه اعمال رپ ها بلکه خود فیلم شوک بود...

جامعه شناسی بدن و زنان منتخب

این یادداشتی که چند سال پیش بعد از اعلام نتایج انتخابات شورای شهر برای یکی از نشریات محلی اردبیل نوشتم ولی به همان دلایل معمول چاپ نشد.

انتخابات اخیر شورای شهر در سراسر کشور با پیروزی غیرمنتظره زنان همراه بود از 30شهری که مرکز استان محسوب میشوند در 12شهر زنان رتبه های اول و دوم را به خود اختصاص دادند و از 269 کرسی شورای های اسلامی مراکز استانها زنان در مجموع 43کرسی را بدست آوردند. در قزوین و همدان چهارزن و در تهران،اراک، ارومیه و زنجان سه زن آرای لازم برای ورود به شورای شهر را کسب کردند. شهرهایی که در آنها زنان به عنوان نفر اول انتخاب شدند عبارتند از: اردبیل، زنجان، همدان، اراک، قزوین و شیراز. آمار فوق تنها مربوط به مراکز استانهاست و در بسیاری از شهرها و شهرستانهای دیگر هم زنان احتمالن کرسی های شورای شهر را به خود اختصاص داده اند. نکته ی مهم تر در خصوص آمارها اینکه متاسفانه ارقام دقیقی از تعداد زنان پیروز در دوره های پیشین انتخابات در دسترس نبود تا بتوان آنها را با انتخابات فعلی مقایسه کرد. با وجود این آنچه مسلم است سهم زنان افزایش چشمگیری یافته و این امر درکنار مجموعه ای از اتفاقات و رفتارهای دیگر در جامعه دارای پیام ها و حتی هشدارهای مهم و نگران کننده ی سیاسی و اجتماعی است.

نهاد سیاست و تلاش برای تسلط بر نهاد خانواده

در جامعه ما نهاد سیاست بطور کامل بر دیگر نهادهای آموزش، مذهب و اقتصاد چیرگی یافته و تنها نهادی که توانسته دربرابر تسلط نهاد سیاسی ایستادگی کند نهاد خانواده است...

تلویزیون، فقر، انتقاد و طنز

این یادداشت ابتدا قرار بود تا نظری بر یادداشت تلویزیون و فقر سفر به دیگری باشد ولی همینطور که مینوشتم اینقدر طولانی شد که درنهایت  نصیب ویرگول شد.

آینده توسعه ایران

 توسعه ایران آرزویی است که سالهاست ایرانیان در سر می پرورانند، همزمان با ایران کشورهای دیگری هم قدم در راه توسعه یافتگی نهاده اند، بسیاری از این کشورها اکنون وضعیت مطلوب تری نسبت به ایران دارند و مدام فاصله خود را با ایران بیشتر می کنند، سوال مهمی که چرا کشورهایی که همزمان با ما و حتی پس از ما اندیشه توسعه را برای کشورشان مطرح کردند و برنامه هایی را پیش بینی کردند موفق بوده اند ولی ما توفیق چندانی نیافته ایم؟...